Należy wiedzieć, że nie każdego stać na opłacenie kosztów sądowych. W niektórych sprawach zwolnienie przysługuje z urzędu. Jest tak na przykład w przypadku osoby dochodzącej ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa. Jak również w sprawach o alimenty, czy w przypadku większości spraw pracowniczych. Dodatkowo zwolnienie z kosztów sądowych przysługuje osobie dotkniętej przemocą w rodzinie. Warto wiedzieć, że od 9 września 2021 roku zwolnienie przysługuje w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Natomiast jeśli zwolnienie nie przysługuje z urzędu, wówczas konieczne jest złożenie wniosku w tej sprawie w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub się toczy. Składać go należy pisemnie lub ustnie do protokołu. Przydatne druki możemy otrzymać w sądzie lub na przykład na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym). Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych jest bezpłatny. Trzeba w nim wykazać, że nie jest możliwe opłacenie kosztów bez większej szkody finansowej dla utrzymania siebie i rodziny. Na przykład ze względu na niskie dochody czy wysokie koszty utrzymania rodziny z powodu choroby. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie zawierające szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Oraz dokumenty potwierdzające trudną sytuację. Nie ma szczegółowej listy, ale może to być na przykład zaświadczenie o zarobkach, PIT. Jak również poświadczenie wysokości renty czy emerytury, dowody opłat czy rat kredytów itp. Sąd może żądać dodatkowych dokumentów pod rygorem domowy zwolnienia z kosztów sądowych.

Po rozpatrzeniu sytuacji finansowej wnioskodawcy i jego rodziny sąd zdecyduje, czy przyzna zwolnienie od kosztów sądowych w całości. Czy też na przykład w części (określi wówczas w jakim zakresie). Może się też zdarzyć, że odmówi zwolnienia. Jeśli wniosek zostanie oddalony, osoba, która starała się o zwolnienie, zostanie wezwana do uiszczenia opłaty.